Solunum Yolu Enfeksiyonları: Zatürre, Bronşit ve Diğer Enfeksiyöz Hastalıklar
Solunum yolu enfeksiyonları, dünya genelinde morbidite ve mortalitenin önde gelen nedenleri arasında yer alır. Bu enfeksiyonlar, üst ve alt solunum yollarını etkileyerek akut veya kronik klinik tablolara yol açabilir. Zatürre (pnömoni), bronşit ve diğer enfeksiyöz süreçler, patojenlerin epitel dokuya invazyonu, immün yanıtın aktivasyonu ve doku hasarı ile karakterizedir. Bu makalede, solunum sisteminin sık görülen enfeksiyonlarından zatürre, bronşit ve ilişkili patolojilerin etiyolojisi, patofizyolojisi, klinik özellikleri ve tedavi yaklaşımları ele alınacaktır.Zatürre (Pnömoni): Tanım ve Epidemiyoloji
Zatürre, akciğer parankiminin enfeksiyöz veya non-enfeksiyöz nedenlerle inflamasyonudur. Enfeksiyöz etkenler arasında bakteriler, virüsler, mantarlar ve atipik mikroorganizmalar bulunur. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, pnömoni özellikle 5 yaş altı çocuklarda ve 65 yaş üstü bireylerde ölüm nedenleri arasında ilk sıralarda yer alır. Toplum kökenli pnömoni (TKP) ve hastane kökenli pnömoni (HKP) olarak sınıflandırılması, etiyolojik ajanların ve tedavi protokollerinin belirlenmesinde kritik rol oynar.Zatürre Etiyolojisi ve Risk Faktörleri
Bakteriyel pnömonilerde *Streptococcus pneumoniae* en sık izole edilen patojendir. *Haemophilus influenzae*, *Staphylococcus aureus* ve atipik bakteriler (*Mycoplasma pneumoniae*, *Chlamydophila pneumoniae*) de önemli etkenler arasındadır. Viral pnömonilerde influenza virüsleri, respiratuar sinsityal virüs (RSV) ve SARS-CoV-2 gibi patojenler öne çıkar. İmmün yetmezliği olan bireylerde *Pneumocystis jirovecii* ve sitomegalovirüs (CMV) gibi fırsatçı enfeksiyonlar görülebilir.Risk faktörleri arasında ileri yaş, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), diyabet, sigara kullanımı ve immünsüpresif tedaviler sayılabilir. Aspirasyon riski yüksek olan bireylerde anaerobik bakterilerle gelişen pnömoni insidansı artar.
Zatürre Klinik Bulguları ve Tanı Yöntemleri
Akut başlangıçlı ateş, üşüme-titreme, produktif öksürük ve plöretik göğüs ağrısı klasik semptomlardır. Yaşlı hastalarda konfüzyon veya hipotermi gibi atipik bulgular olabilir. Fizik muayenede perküsyonda matite, oskültasyonda ral ve bronşiyal solunum sesleri duyulabilir.Tanıda akciğer grafisi altın standart olarak kabul edilir. Konsolidasyon alanları, infiltrasyonlar veya plevral efüzyon görülebilir. Balgam kültürü, kan kültürü ve nazofaringeal sürüntüde PCR ile etken identifikasyonu yapılır. Serum prokalsitonin düzeyi, bakteriyel ve viral enfeksiyonların ayrımında yardımcı olabilir.
Zatürre Tedavi ve Komplikasyon Yönetimi
Antibiyoterapi, bakteriyel pnömoni tedavisinin temelini oluşturur. Ampirik tedavide hastanın klinik durumu, komorbiditeler ve lokal antibiyotik direnç paternleri dikkate alınır. Beta-laktam antibiyotikler (örn. seftriyakson) veya makrolid kombinasyonları sık kullanılır. Viral etkenlerde nöraminidaz inhibitörleri (oseltamivir) veya antiviral ajanlar tercih edilir.Komplikasyonlar arasında septik şok, akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS) ve akciğer absesi bulunur. Mekanik ventilasyon veya vazopressör desteği gerektiren ağır vakalarda yoğun bakım ünitesinde takip şarttır.
Bronşit: Akut ve Kronik Formlar
Bronşit, bronşiyal tüplerin inflamasyonu ile karakterize bir hastalıktır. Akut bronşit çoğunlukla viral enfeksiyonlarla ilişkilidir ve kendi kendini sınırlayan bir seyir gösterir. Kronik bronşit ise KOAH’ın bir bileşeni olarak tanımlanır ve en az iki yıl üst üste, yılın üç ayı boyunca devam eden produktif öksürük ile karakterizedir.Akut Bronşit Etiyolojisi ve Klinik Seyir
Akut bronşitin %90’ından fazlasında rinovirüs, influenza, parainfluenza ve koronavirüsler gibi viral patojenler sorumludur. Bakteriyel bronşit (*Bordetella pertussis*, *Mycoplasma pneumoniae*) daha nadirdir. Sigara dumanı, hava kirliliği ve alerjen maruziyeti hastalığın şiddetini artırabilir.Başlangıçta üst solunum yolu enfeksiyonu semptomları (burun akıntısı, boğaz ağrısı) görülür. İlerleyen günlerde öksürük, balgam çıkarma ve göğüs rahatsızlığı ön plana çıkar. Öksürük genellikle 3 hafta içinde düzelir ancak bazı vakalarda post-enfeksiyöz hiperreaktivite nedeniyle uzayabilir.
Kronik Bronşit ve Patofizyolojik Mekanizmalar
Kronik bronşit, mukus hipersekresyonu ve havayolu obstrüksiyonu ile ilişkilidir. Sigara, en önemli risk faktörüdür. Kronik inflamasyon, epitel hücre hiperplazisi ve goblet hücre artışı, mukosiliyer klirensin bozulmasına yol açar. Bu süreçte nötrofiller, sitokinler (IL-8, TNF-α) ve proteazlar patogenezde rol oynar.Bronşit Tanı ve Tedavi Yaklaşımları
Akut bronşit tanısı klinik bulgulara dayanır. Radyolojik inceleme, pnömoni şüphesi olmadıkça rutinde önerilmez. Balgam kültürü ve viral paneller, komplike olmayan vakalarda genellikle gereksizdir.Semptomatik tedavi önceliklidir. Antitüssifler (dekstrometorfan), ekspektoranlar (guaifenesin) ve inhaler bronkodilatörler (albuterol) kullanılabilir. Antibiyotikler, bakteriyel süperenfeksiyon şüphesi olmadıkça endike değildir. Kronik bronşitte ise sigara bırakma, inhale kortikosteroidler ve uzun etkili bronkodilatörler temel tedavi seçenekleridir.
