Enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji​

Enfeksiyon hastalıkları, insan sağlığını tehdit eden mikroorganizmaların vücuda yerleşerek çoğalması ve doku zararına yol açmasıyla ortaya çıkan klinik tablolardır. Mikroorganizmaların canlı sistemlerle olan etkileşimi, konak savunma mekanizmaları, patojenite faktörleri ve çevresel koşullar gibi değişkenlerle şekillenir. Klinik mikrobiyoloji, bu etkileşimi laboratuvar düzeyinde inceleyen, hastalık tanısına ve tedavisine ışık tutan bir bilim dalıdır. Bakteriler, virüsler, mantarlar ve parazitlerin yarattığı enfeksiyonlar, dünya genelinde önemli bir morbidite ve mortalite nedeni sayılır. Sağlık sistemlerinin güçlenmesine, aşı ve ilaçların geliştirilmesine karşın mikroorganizmaların adaptasyon kabiliyeti, antibiyotik direnci, yeni çıkan patojenler ve küreselleşmenin getirdiği hızlı yayılım potansiyeli enfeksiyon hastalıklarını güncel ve dinamik bir alan haline getirir. Klinik mikrobiyoloji laboratuvarlarının gelişmiş tanı yöntemleri, erken ve doğru tedavinin sağlanmasında kritik rol oynar. Mikrobiyal genomik, moleküler biyoloji ve immünoloji gibi disiplinlerle etkileşerek hem temel bilim hem de klinik uygulama açısından zengin bir araştırma ve tedavi sahası sunar.

Enfeksiyonların temel kapsamı ve sınıflandırma​

Enfeksiyon terimi, patojen bir organizmanın insan vücudunda yerleşmesi ve konak dokusunda çoğalması sonucu ortaya çıkan tepkileri tanımlar. Genellikle konakta iltihabi yanıt, ateş, immunolojik değişiklikler veya doku hasarı şeklinde belirti verir. Patojenler, çok çeşitlidir: bakteriler, virüsler, mantarlar, protozoa, helmint ve artropodlar. Bazı patojenler konakla simbiyotik, hatta kommensal ilişki kurarken, diğerleri mutlak patojen olarak sağlıklı dokulara saldırır. Bağışıklık sistemi zayıf kişilere fırsatçı enfeksiyon etkenleri daha kolay zarar verebilir. Bu nedenle aynı mikrop, farklı bireylerde farklı hastalık şiddeti ortaya çıkarabilir.

Enfeksiyon hastalıklarının kaynaklarına, bulaş yollarına ve hedef organlara göre farklı sınıflandırmalar mevcuttur. Klinik tablodan bağımsız olarak, bakteriyel mi viral mi yoksa fungal mı olduğu, epidemiyolojik açıdan çok şey anlatır. Örneğin veba, kolera, tifo gibi klasik bakteriyel salgın hastalıklar tarih boyunca milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur. Viral enfeksiyonlar ise grip, kuduz, sarıhumma, HIV/AIDS gibi büyük küresel sağlık tehditlerini barındırır. Parazit ve mantar hastalıkları daha lokal epidemilerde veya immünsüprese hastalarda sorun oluşturabilir. Hava yolu, damlacık, temas, fekal-oral, vektör (sivrisinek, kene) veya kan yoluyla bulaş gibi çok sayıda bulaş mekanizması devreye girer. Bu mekanizmaların bilinmesi, hastalıkların kontrolü ve önlenmesi için stratejilerin geliştirilmesinde önemlidir.

Bakteriyel enfeksiyonlar ve patogenez​

Bakteriler, prokaryotik hücre yapısına sahip mikroorganizmalardır. Karmaşık popülasyonlar halinde yaşayabilir ve bazı türleri insan mikrobiyotasının doğal parçasıdır. Ancak potansiyel olarak zararsız olan bir tür, konak savunmasının bozulduğu koşullarda patojen haline gelebilir. Diğerleri ise doğuştan yüksek virülans faktörlerine sahiptir. Örneğin Streptococcus pyogenes, boğaz enfeksiyonlarından cilt lezyonlarına, romatizmal ateşten glomerülonefrite kadar geniş spektrumda hastalıklar oluşturabilir. Bakterilerin patojenik özellikleri, çeşitli toksinler, invazyon enzimleri, yapısal bileşenler (kapsül, pilus), hücre içi hayatta kalma stratejileri ve biyofilm oluşturma yeteneği gibi faktörlere dayanır.

Gram pozitif bakterilerde kalın peptidoglikan tabakası, gram negatif bakterilerde ise lipopolisakkarit içeren dış zar önemli bir yapı taşıdır. Bu farklılıklar antibiyotiklerin etki mekanizmalarını ve laboratuvar tanısını yakından ilgilendirir. Örneğin penisilin türevleri hücre duvarı sentezini bozarken, gram negatif bakteriler beta-laktamaz enzimleriyle bu ilaçlara karşı direnç geliştirebilir. Bu nedenle mikrobiyolojik tanı testleri (bakteriyolojik kültür, gram boyama, antibiyogram) tedavi planını doğrudan etkiler. Klinik mikrobiyolojide, bakterilerin hızlı teşhisi, salgınların önlenmesi ve doğru ilaç seçimi açısından kritik öneme sahiptir.

Bazı bakteriler fırsatçı patojen konumunda, normal mikrobiyotada bulunur. Örneğin Staphylococcus aureus veya Escherichia coli, konak savunması yerinde olan bir insanda belirti vermeden var olabilir. Ancak cerrahi operasyon veya immün sistem zaafı devreye girdiğinde ciddi enfeksiyon tabloları ortaya çıkabilir. Hastane enfeksiyonları, bu açıdan önemli sorun yaratır. Çok ilaca dirençli bakteriler (MRSA, VRE, ESBL üreten gram negatifler) tedaviyi zorlaştırır. Antibiyotik direnci, bakteriyel genomdaki mutasyonlar veya direnç genlerinin plasmid yoluyla taşınmasıyla hızla yayılabilir. Bu nedenle klinik mikrobiyoloji laboratuvarları, hastalara ait izolatlarda düzenli antibiyogram analizleri yaparak direnç paternlerini raporlar. Akılcı antibiyotik kullanımı ve direnç takibi, global düzeyde bir halk sağlığı önceliğidir.

Viral enfeksiyonlar ve moleküler tanı​

Virüsler, hücre dışı ortamda replike olamayan, zorunlu hücre içi parazitlerdir. Protein kılıf (kapsid) ve genetik materyal (DNA veya RNA) taşırlar. Bazı virüslerde lipid zar bulunur. Konak hücresine bağlanmak, genetik materyalini hücreye aktarmak ve çoğalmak için spesifik reseptör etkileşimi gerekir. HIV, CD4+ T lenfositlere bağlanarak immün sistemi çökertir. Influenza virüsü solunum epitelinde tutunur. Viral patojenite, virüsün hücre ölümüne yol açması, immün yanıtı aşırı uyarması veya onkojenik mutasyonlar tetiklemesi üzerinden gerçekleşir.

Klasik virüs izolasyonu, hücre kültürü teknikleriyle yapılabilir. Fakat bu yöntem zaman alıcı ve her virüs için uygun değildir. Günümüzde moleküler tanı, özellikle PCR tabanlı testler, hızla yayıldı. Real-time PCR, viral RNA veya DNA’yı özgül şekilde tespit ederek erken tanı imkânı sağlar. HIV, hepatit B, hepatit C gibi kronik enfeksiyonlarda viral yük ölçümleri tedavi başarısını ve bulaşıcılık derecesini yansıtan kritik parametrelerdir. Serolojik testler (IgM, IgG antikorları) de akut veya geçirilmiş enfeksiyon ayrımını yapar, ancak moleküler yöntemler direkt viral genomu saptayarak daha yüksek sensitivite sunabilir.

Viral enfeksiyonların tedavisinde antibiyotikler etkisizdir. Antiviral ilaçlar ise virüs çoğalmasını engelleyen çeşitli mekanizmalara (revers transkriptaz inhibitörleri, proteaz inhibitörleri, nükleik asit sentezi engelleyicileri) dayanır. İnfluenza için nöraminidaz inhibitörleri, hepatit B ve C için direkt etkili antiviraller veya HIV için kombine antiretroviral tedavi gibi özgül rejimler mevcuttur. Aşılar, viral enfeksiyonlara karşı en başarılı koruyucu yöntem sayılır. Kızamık, kabakulak, kızamıkçık, çocuk felci, suçiçeği, hepatit B gibi birçok hastalık aşı programları sayesinde dramatik şekilde azalmıştır. Yine de sürekli mutasyona uğrayan virüsler (influenza, HIV) veya yeni ortaya çıkan patojenler (SARS-CoV-2, Ebola) aşı geliştirme sürecini karmaşık hale getirir.

Fungal ve paraziter enfeksiyonlar​

Mantarlar, eukaryotik mikroorganizmalar olup maya veya küf şeklinde bulunabilir. Bazıları insan cildinde, mukozalarda veya bağırsak florasında kommensal olarak yaşar. Kandida türleri, bağışıklığı baskılanmış hastalarda invazif enfeksiyonlar yapabilen en yaygın fırsatçı mantarlardandır. Sistemik kandidiyaz, organ yetmezliği ve yüksek mortaliteyle seyreder. Aspergillus, küf formunda solunum yoluyla akciğerlere ulaşır, invazif akciğer aspergillozu veya sinüs invazyonu oluşturabilir. Özellikle organ nakli, kanser kemoterapisi veya AIDS gibi bağışıklık sistemi zayıf bireylerde mantar enfeksiyonları daha agresif seyreder. Tanıda mikrobiyolojik kültür, histopatolojik doku incelemesi, galaktomannan, beta-D-glukan gibi antijen testleri devreye girer. Antifungal tedavi, amfoterisin B, azol türevleri veya ekinokandin grubu ilaçlarla yapılır. Tedavi uzun sürer ve direnç riskinin kontrolü gerekir.

Paraziter hastalıklar, tropikal bölgelerden küresel seyahat ve göçler yoluyla yayılma eğilimi gösterir. Protozoa (Plasmodium, Leishmania, Trypanosoma) veya helminth (Nematoda, Trematoda, Cestoda) sınıflarına ait etkenler farklı organ sistemlerine yerleşip kronik veya akut klinik tablolar yaratır. Sıtma (malarya), sivrisinek vektörü aracılığıyla bulaşan bir protozoan hastalığıdır. Yüksek ateş atakları, anemi, organ yetmezliği gibi belirtiler gösterebilir. Taenia solium gibi parazitler sindirim kanalında, kist hidatik veya karaciğer kistlerine yol açan Echinococcus granulosus gibi etkenler dokularda kist oluşumu yapar. Laboratuvar tanısı, mikroskopik inceleme, serolojik testler ve moleküler yöntemlere dayanır. Bazı parazit enfeksiyonlarında tedavi seçenekleri kısıtlıdır veya ilaç direnci gelişmiştir. Hijyen koşullarının iyileştirilmesi ve vektör kontrol önlemleri, koruyucu stratejilerin temelidir.

Hastane enfeksiyonları ve antibiyotik direnci​

Hastane enfeksiyonları (nosokomiyal enfeksiyonlar), sağlık kuruluşlarında yatan hastalarda gelişen, bakım hizmetiyle ilişkili enfeksiyonlardır. Cerrahi alan enfeksiyonları, kateter ilişkili idrar yolu enfeksiyonları, ventilatör ilişkili pnömoniler, damar içi kateter enfeksiyonları, yoğun bakım ünitelerinde en sık rastlanan örneklerdir. Bu enfeksiyonlar, zaten savunma mekanizmaları zayıflamış veya invaziv girişimlere maruz kalan hastalarda daha kolay yerleşir. Su, alet, personel elleri ve ortamdaki havayla taşınabilen patojenler sıklıkla çoklu ilaç direnci gösterir.

Multidrog dirençli mikropların başında methicillin dirençli Staphylococcus aureus (MRSA), vankomisin dirençli Enterococcus (VRE), karbapenem dirençli gram-negatif basiller, genişlemiş spektrumlu beta-laktamaz (ESBL) üreten Klebsiella pneumoniae veya E. coli, kolistin dirençli Pseudomonas aeruginosa gelir. Bu patojenler yüksek ölüm oranları ve sınırlı tedavi seçenekleriyle sağlık sistemine ciddi yük oluşturur. Antibiyotik direnci, bakterilerin genetik materyalinde meydana gelen mutasyonlar veya direnç genlerinin yatay transferi yoluyla hız kazanır. Yanlış reçeteleme, gereksiz antibiyotik kullanımı, yetersiz enfeksiyon kontrol önlemleri bu süreci körükler.

Hastane enfeksiyonlarını önlemek için sterilizasyon, dezenfeksiyon, izolasyon ve el hijyeni protokollerine riayet etmek, invaziv aletlerin kullanımını sınırlamak, akılcı antibiyotik politikaları uygulamak gerekir. Klinik mikrobiyoloji laboratuvarları, düzenli sürveyans ve duyarlılık testleri yürüterek olası salgınları erken aşamada saptar. Direnç haritaları hazırlamak, uygun ampirik tedavi kararını destekler. Bazı ülkelerde ulusal antibiyotik direnç izleme sistemleri etkin biçimde çalışır ve salgınların kontrol altına alınmasına katkı sunar.

Tanı yöntemleri ve laboratuvar uygulamaları​

Klinik mikrobiyoloji laboratuvarının temel görevi, hastadan alınan örneklerde patojen mikroorganizmayı saptamak, izole etmek ve karakterize etmektir. Geleneksel kültür yöntemleri, kan, balgam, idrar, beyin omurilik sıvısı gibi örneklerin selektif veya diferansiyel besiyerlerinde üretilerek mikrobiyal kolonilerin incelenmesini içerir. Gram boyama, koloni morfolojisi, oksidaz, katalaz gibi basit enzim testleri ilk aşamada yol gösterir. Ardından geniş laboratuvar paneliyle tür düzeyinde tanımlama ve antibiyotik duyarlılık testi yapılır. Ancak bazı mikropların üremesi zordur veya uzun sürer. Hızlı tanı için antijen testleri, nükleik asit amplifikasyon yöntemleri (PCR, RT-PCR) devreye girer.

Moleküler tanı yöntemleri, özellikle viral enfeksiyonlarda ve zor üreyen bakterilerde (tüberküloz, atipik basiller) yüksek duyarlılık ve özgüllük sağlar. Genetik belirteçlerin (16S rRNA, spesifik gen dizileri) tespitiyle kesin tanı hızlı biçimde konabilir. Dizi analizi (sekanslama) ise patojenin genotipik özelliklerini verir, suşlar arası epidemiyolojik bağlantıları aydınlatır. Hastane salgınlarında klonal yayılımın takibi veya direnç genlerinin taranması için sekanslama değerli bir araçtır. Maldi-TOF kütle spektrometrisi, mikrobiyal protein profillerine dayanarak dakikalar içinde bakteri ve mantar türlerini tanıma imkânı sunar.

Serolojik testler de enfeksiyon tanısında önemlidir. IgM varlığı, genelde akut enfeksiyonu gösterir. IgG, geçirilmiş veya kronik enfeksiyonu işaret edebilir. Örneğin hepatit veya HIV serolojisi, toplum taramalarında yaygındır. Tüberküloz gibi bazı durumlarda interferon-gamma salınım testleri, klasik cilt testine alternatif gelişmiş yöntemlerdir. Otomasyon sistemlerinin laboratuvarda yaygınlaşması, sonuçların hızını ve doğruluğunu artırır. Bilgisayarlı veri yönetim sistemleriyle sonuç raporlama ve hekimlere ulaştırma süresi kısalır. Böylece erken tedavi başlanabilir.

Bağışıklık sisteminin rolü ve immünoloji etkileşimi​

Konak savunmasının etkinliği, enfeksiyon hastalıklarının seyrini ve sonucunu belirleyen en kritik unsurdur. İmmün sistem, patojene yönelik doğuştan (innate) ve edinilmiş (adaptif) yanıt mekanizmalarına sahiptir. Doğuştan yanıt, fagositik hücreler (nötrofiller, makrofajlar), doğal öldürücü hücreler, kompleman sistemini içerir. Doku hasarı veya mikrop girişi olduğunda inflamatuar sitokinler salınır, vasküler geçirgenlik artar ve enfeksiyon odağına bağışıklık hücreleri toplanır. Eğer bu yanıt mikrobu temizlemeye yetmezse adaptif bağışıklık devreye girer. T lenfositleri ve B lenfositleri antijene özgü reseptörler sayesinde patojeni yüksek hassasiyetle tanır. B lenfositleri antikor üretir, T lenfosit alt grupları ise virüsle enfekte hücreleri yok eder veya bağışıklık yanıtını düzenler.

Kronik enfeksiyonlarda, immün sistemin patojeni tamamen yok edememesi durumunda özel bir denge oluşur. Bazı virüsler (HIV, hepatit B) bağışıklık sistemi yanıtından kaçar, kalıcı enfeksiyonlar şekillenir. Bazı bakteriler (Mycobacterium tuberculosis) granülom oluşumu yapar, konak içinde saklanır. Bu durumlar, konak dokusunda kronik iltihap ve ilerleyici doku hasarı yaratabilir. İmmünsüprese bireyler (HIV pozitif, organ nakli alıcıları, kanser kemoterapisi görenler) oportunistik patojenlerin saldırısına daha açıktır. Bu hastalarda, sıradan bir mikroorganizma ağır tablo oluşturabilir. Klinik izlem ve laboratuvar desteklemesi, enfeksiyonun erken tanısını kolaylaştırır. Uygun profilaksi, aşılar ve antimikrobiyal tedaviler bu hastalarda yaşamsal önem taşır.

Klinik mikrobiyoloji ve küresel sağlık perspektifi​

Enfeksiyon hastalıkları, ülkeler arası seyahatler, göçler, doğal afetler ve iklim değişikliği gibi faktörlerle küresel ölçekte hızla yayılabilir. Pandemiler, salgınlar veya zoonotik kaynaklı yeni enfeksiyonlar, toplum sağlığını tehdit eder. Grip salgınları, koronavirüs pandemisi, Ebola, Zika, SARS gibi örnekler dünya çapında lojistik, ekonomik ve sosyal krizlere neden olmuştur. Klinik mikrobiyoloji laboratuvarları, bu durumlarda hızlı tanı kitleri, ortak veri paylaşımı, genetik dizi analizleriyle patojenin yayılma dinamiklerini izlemede kritik rol oynar. Uluslararası işbirliği, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve diğer kuruluşların koordinasyonunda, gerçek zamanlı sürveyans ve aşı geliştirme projelerini hızlandırır.

Antimikrobiyal direncin küresel boyutta yayılması da endişe vericidir. Tarım ve hayvancılıkta antibiyotiklerin aşırı kullanımı, kontrolsüz ilaç dağıtımı, yetersiz hastane enfeksiyon kontrolü ve fazla reçetelemedeki sorunlar, dirençli suşların dünyanın farklı bölgelerine hızla ulaşmasını tetikler. Bu, “post-antibiyotik çağ” korkusunu doğurur. Yeni antibiyotik keşifleri yetersiz kalabilir veya şirketlerin ekonomik kaygıları, Ar-Ge yatırımlarını sınırlayabilir. Multidisipliner yaklaşımlarla yeni ilaç hedefleri, adjuvan tedaviler ve bakteriyofaj tedavisi gibi inovatif yöntemler araştırılır.

Klinik mikrobiyoloji, sağlığa yön veren bu büyük resimde tanı ve tedavinin yanı sıra koruyucu önlemlerin de bilimsel temelini oluşturur. Aşı geliştirme, moleküler epidemiyoloji, mikrobiyom analizi, dijital sağlık teknolojileri ve hızlı tanı kitleri, alanda geleceği şekillendiren ana hatlardır. Mikrobiyolojik bilgi, veterinerlik, ekoloji ve halk sağlığıyla harmanlandığında “tek sağlık” yaklaşımı ortaya çıkar. İnsan, hayvan ve çevre sağlığının birbiriyle bağlantılı olduğu kabulü, enfeksiyonların kökenini ve yayılımını daha iyi anlamayı sağlar.

İleri araştırmalar ve gelecekteki beklentiler​

Mikrobiyal genomik ve metagenomik teknikleri, patojenlerin genetik varyasyonlarını ve virülans genlerini inceleyerek enfeksiyon mekanizmaları hakkında daha kapsamlı bilgi sunar. Biyoinformatik analiz, salgınların filogenetik izini sürerek bulaş zincirlerini ortaya çıkarabilir. Hastane ortamında gelişen salgınlarda klon tip belirleme, kaynağı saptama ve izolasyon önlemlerini hızla uygulamayı mümkün kılar. CRISPR/Cas9 gibi genom düzenleme araçları, potansiyel olarak patojenlerin hedef genlerini susturmak veya aşı tasarımını optimize etmek üzere yenilikçi yaklaşımlar oluşturur.

Hücresel ve moleküler düzeyde immün yanıt analizleri, kişiselleştirilmiş aşı konseptine doğru ilerlemeyi sağlayabilir. Kanser tedavisinde immünoterapi modellerinin benzeri, kronik enfeksiyonlarda da uygulanabilir. HIV gibi zorlayıcı patojenlerde “fonksiyonel tedavi” veya “remisyon” kavramları, kombine antiviral stratejilerin ve immün modülatörlerin birlikte kullanımına dayanır. Viral vektör aşılar, mRNA aşıları gibi platformlar, salgın hastalıkları kontrol altında tutma adına hızla devreye alınabilmiştir.

Mikrobiyom çalışmaları, yalnızca patojenlere odaklanmanın ötesinde, vücutta yaşayan trilyonlarca yararlı mikroorganizmanın metabolik ve immün düzenleyici rollerini keşfetmeyi hedefler. Disbiyoz, birçok kronik hastalıkla ilişkilendirildiğinden, probiyotik ve prebiyotik yaklaşımlar, koruyucu hekimlikte yer bulur. Bazı bakteriyofajlar, çoklu ilaç dirençli bakterileri hedef alan bireyselleştirilmiş tedavilerde kullanılmaya adaydır. Bu yenilikler, klinik mikrobiyolojinin klasik laboratuvar rutinlerinden daha ileri, moleküler ve translasyonel araştırmaların merkezindeki bir disipline dönüşeceğine işaret eder.

Enfeksiyon hastalıkları tarihsel olarak salgınlar, pandemiler, kitlesel ölümler ve ekonomik çöküşlerle anılmıştır. Buna karşın aşılar, antibiyotikler, antiviral ilaçlar, dezenfeksiyon ve koruyucu tıp alanındaki gelişmeler, toplumları geçmişe oranla çok daha güvenli hale getirmiştir. Yine de mikropların adaptasyon yeteneği, habitat değişiklikleri, savaşlar, göçler, iklim krizi gibi dinamik unsurlar, enfeksiyon riskini her an canlı tutar. Klinik mikrobiyolojinin gelişmesi, yeni hızlandırılmış tanı prosedürleri ve çok sektörlü işbirlikleri (akademi, devlet, endüstri, halk sağlığı) neticesinde, küresel ölçekli sağlık tehditlerine karşı hızlı ve etkili müdahaleler mümkün olabilir.

Bütün bu gelişmeler, enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji alanını disiplinlerüstü bir noktaya taşır. Tıp, eczacılık, veterinerlik, çevre bilimleri, moleküler genetik, halk sağlığı ve sosyoloji gibi farklı uzmanlıkların birlikte çalışması, karşılaşılan zorluklara sürdürülebilir çözümler sunmayı sağlar. Dirençli patojenler, yeni virüsler, kıtlık ve savaş bölgelerinde salgınlar gibi güncel sınamalar, laboratuvar teknolojilerinin ve klinik uzmanlığın daha ileri düzeye taşınmasını şart koşar. Günümüz dünyasında enfeksiyonların tanısı ve kontrolü, sadece hekimlerin değil, kamu politikacılarından teknoloji girişimcilerine kadar uzanan bir ortak çabanın ürünüdür.

Enfeksiyon hastalıkları ve klinik mikrobiyoloji, böyle bir geniş zeminde, insanlık tarihinin en temel sağlık mücadelelerinden birinin devamı niteliğindedir. Dinamik patojen ekolojisi ve toplumsal risk faktörleri, bu mücadelenin bitmeyeceğini gösterir. Ancak bilimsel yenilikler, laboratuvar altyapısının güçlenmesi ve uluslararası dayanışma, gelecekte daha iyi koruyucu ve tedavi edici uygulamaların geliştirilmesini mümkün kılar. Bu kapsamda klinik mikrobiyolojinin rolü, tanı ve tedaviye rehberlik etmenin ötesine geçerek, halk sağlığı için erken uyarı sistemleri kurmaya, salgınları önlemeye, mikrobiyal genetik ve immünolojinin sınırlarını keşfetmeye devam edecektir.